Patron
Mikołaj Kopernik
(łac. Nicolaus Copernicus, niem. Nikolaus Kopernikus; ur. 19 lutego 1473 w Toruniu, zm. 24 maja 1543 we Fromborku) – polski astronom, autor dzieła De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) przedstawiającego szczegółowo i w naukowo użytecznej formie heliocentryczną wizję Wszechświata. Wprawdzie koncepcja heliocentryzmu pojawiła się już w starożytnej Grecji (jej twórcą był Arystarch z Samos), to jednak dopiero dzieło Kopernika dokonało przełomu i wywołało jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, nazywaną przewrotem kopernikańskim.
Był renesansowym polihistorem, który poza astronomią zajmował się również matematyką, prawem, ekonomią, strategią wojskową, astrologią, był także lekarzem oraz tłumaczem.
Od 1495 kanonik warmiński, od 1503 scholastyk wrocławski, a od 1510 kanclerz kapituły warmińskiej.
Rodzina
Ojciec Mikołaj, kupiec krakowski, przeniósł się w 1456 r. do Torunia. Matką była torunianka – Barbara, z domu Watzenrode, córka ławnika staromiejskiego. Kopernik posiadał troje rodzeństwa: starszego brata Andrzeja i dwie starsze siostry – Barbarę i Katarzynę. Po śmierci ojca (1483), Mikołaja wychowywał brat matki, Łukasz Watzenrode, kanonik kapituły włocławskiej, późniejszy biskup warmiński.
Edukacja
Kopernik uczęszczał do szkoły parafialnej przy kościele farnym p.w. św. Jana w Toruniu, a następnie szkoły we Włocławku. W latach 1491-95 Kopernik studiował w Akademii Krakowskiej, która wówczas była ogniskiem myśli humanistycznej i ośrodkiem studiów astronomicznych. Kształcił się tam zarówno w dziedzinie nauk matematycznych, jak i klasycznych, a także astronomii. W 1496 r. Mikołaj wraz z bratem został wysłany przez swego wuja na studia prawnicze do Bolonii, gdzie oddawał się również nauce greki i astronomii (inspiracją do dalszych poszukiwań Kopernika w tej ostatniej dziedzinie stały się zapewne jego kontakty z astronomem włoskim, Dominikiem Maria de Novara). Po ich ukończeniu wrócił na kilka miesięcy do Polski, po czym wyjechał ponownie do Włoch, by studiować medycynę na uniwersytecie w Padwie. W 1503 r. uzyskał doktorat z prawa kanonicznego na uniwersytecie w Ferrarze.
Praca oraz działalność publiczna
W latach 1506-12 przebywał głównie w Lidzbarku Warmińskim, gdzie pracował jako lekarz i sekretarz wuja Watzenrodego. U jego boku brał udział w zjazdach stanów pruskich w Malborku i Elblągu (1504-07). W 1509 r. ogłosił swój łaciński przekład Listów bizantyńskiego historyka – Teofilakta Symokatty, a rok później został kanonikiem i zamieszkał we Fromborku, siedzibie kapituły warmińskiej. Prowadził tam obserwacje astronomiczne i pisał swe główne dzieło (1515-1530). Kopernik zajmował się także kartografią, opracowując m.in. mapę Warmii, Prus Królewskich i zalewu Wiślanego. W latach 1516-19 i w połowie 1521 r. był administratorem dóbr kapitularnych w Olsztynie. Podczas wojny polsko-krzyżackiej (1520-21) bronił zamku olsztyńskiego. Od roku 1521-23, kiedy to został wybrany generalnym administratorem diecezji warmińskiej, Kopernik piastował stanowisko komisarza Warmii. Działalność publiczna Kopernika stopniowo wprowadziła go w problematykę finansową. Wynikiem zainteresowań zagadnieniami ekonomicznymi był jego projekt reformy walutowej (1517). Memoriał w tej sprawie, przedłożony przez Kopernika na sejmiku w Toruniu (1519), został poszerzony i ujęty w formę traktatu pt. Rozprawa o biciu monety. Kopernik określił w nim zasady reformy monetarnej oparte na projekcie poprawy pieniądza i ujednolicenia monety polskiej i pruskiej. Sformułował prawo ekonomiczne, zgodnie z którym pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy; nazwano je później prawem Greshama-Kopernika.
Działalność naukowa w dziedzinie astronomii
Pierwsze rezultaty naukowych poszukiwań Kopernik zasygnalizował już w trakcie pobytu we Włoszech. W 1500 r. wygłosił w Rzymie wykłady, w których wspomniał o odkryciu „nowej astronomii”, będącej odzwierciedleniem jego odmiennych poglądów na budowę i ruch planet. Zarys teorii heliocentrycznej podał około roku 1510 w rozprawie znanej pt. Commentariolus (nie była ona drukowana, lecz krążyła po całej Europie w odpisach, z których dwa znaleziono dopiero w XIX wieku).
Główne dzieło
Pełne opracowanie heliocentrycznego modelu Układu Słonecznego, będące uwieńczeniem wieloletnich obserwacji astronomicznych, zajęło Kopernikowi blisko 20 lat. Dzieło to powstało we Fromborku i zawierało wykład astronomii na temat obroty Ziemi dookoła osi oraz jej obiegu wraz z innymi planetami dookoła słońca, po torach kolistych. Kopernik sam nie zdecydował się na ogłoszenie wyników swych dociekań naukowych. Skłonił go do tego Jerzy Joachim van Lauchen, zwany Retykiem (Rheticus), profesor matematyki uniwersytetu w Wittenberdze, który w 1539 r. przybył do Fromborka, aby zapoznać się z nową teorią. Sporządzony przez niego skrócony opis odkryć Kopernika, znany pod tytułem Narratio Prima, został wydany w Gdańsku w 1540 r. Rok później, dzieło w pełnej formie (składające się z sześciu ksiąg) Retyk oddał do druku w Norymberdze. Odpowiedzialny za redakcję tekstu wydawca – Andrzej Osiander, teolog i reformator, poczynił w dziele Kopernika istotne zmiany, mające na celu przekonać czytelnika o hipotetycznym charakterze teorii heliocentrycznej, której istnienie nie koliduje z dotychczasowym wyobrażeniem budowy świata. Wycofał bez wiedzy Kopernika jego przedmowę, a umieścił na jej miejsce własną (nie podpisaną), całkowicie niezgodną ze stanowiskiem autora, wyraźnie sformułowanym w Liście dedykacyjnym do papieża Pawła III, zawartym na początku książki. Dzieło ukazało się w 1543 r. pt. De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ciał niebieskich); nie wiadomo jaki tytuł nadał dziełu Kopernik, gdyż w oryginalnym rękopisie brak karty tytułowej. Prawdopodobnie pierwotny tytuł brzmiał O obrotach, wskazując na ruch wszystkich planet, łącznie z Ziemią. Kolejne wydania dzieła miały miejsce w: Basle (1566) przez Retyka; Amsterdamie (1617) przez Müllera z Göttingen; Warszawie (1854) (wydanie zawierające polskie tłumaczenie i opatrzone oryginalnym wstępem Kopernika); Toruniu (1873) przez Towarzystwo Kopernikańskie.
Dzieło Kopernika, sprzeczne z dotychczasowymi poglądami na budowę świata, zapoczątkowało liczne spory religijne i ideologiczne. Jeszcze za życia astronoma jego teoria spotkała się z ostrym sprzeciwem władz duchownych, głównie protestanckich. Kościół katolicki wyraził swoje stanowisko potępiając De revolutionibus… i każąc umieścić dzieło w indeksie ksiąg zakazanych (1616-1828). Od przełomu XVI i XVII wieku teoria Kopernika zyskiwała jednak coraz więcej zwolenników, a do jej ugruntowania najbardziej przyczynili się G. Bruno, J. Kepler i Galileusz. Doświadczalne potwierdzenie ruchu orbitalnego Ziemi dostarczyło odkrycie przez J. Bradleya (1728) abberacji światła. Przełom światopoglądowy, wywołany teorią heliocentryczną, doprowadził do zrewolucjonizowania wszystkich gałęzi ówczesnej nauki kładąc podwaliny pod rozwój nowoczesnej cywilizacji.